Izuzimanje imovine od prinudnog izvršenja sa posebnim osvrtom na zaštitu jedinog doma izvršenika
(član X Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o izvršnom postupku FBiH)
Izmjenama Zakona o izvršnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine uvedena je jedna od najznačajnijih novina u savremenoj praksi izvršnog prava – proširen i preciziran krug imovine koja ne može biti predmet izvršenja, pri čemu je poseban fokus stavljen na zaštitu jedinog doma izvršenika. Ova odredba predstavlja važan korak prema usklađivanju izvršnog postupka sa standardima socijalne zaštite, proporcionalnosti i ustavnih garancija dostojanstva dužnika.
- Normativni okvir izuzimanja od izvršenja
Prema izmijenjenom tekstu zakona, određeni oblici imovine izvršenika apsolutno su izuzeti od mogućnosti prisilne naplate. U prvom redu, izuzeto je poljoprivredno zemljište zemljoradnika do 5.000 m² koje služi za osnovno izdržavanje domaćinstva. Na ovaj način zakonodavac sprječava situacije u kojima bi izvršenje dovelo do potpune egzistencijalne nesigurnosti dužnika i njegove porodice.
Međutim, najznačajnija i najdalekosežnija novina odnosi se na zaštitu nepokretnosti koja predstavlja jedini dom izvršenika.
- Jedini dom izvršenika kao zaštićena kategorija
Zakon prvi put eksplicitno definiše šta se smatra jedinim domom izvršenika. Time se uklanja ranija pravna nesigurnost koja je postojala zbog širokog tumačenja pojma “dom” i neujednačene sudske prakse.
Prema izmjeni, jedini dom je ona nepokretnost ili drugi objekat koji:
- služi isključivo za stanovanje,
- koristi izvršenik i članovi njegove uže porodice,
- nalazi se u mjestu njihovog prebivališta.
Sud je ovlašten da u svakom pojedinačnom slučaju utvrdi obim i površinu nepokretnosti koja se izuzima, vodeći računa o razumnim stambenim potrebama izvršenika i broju članova domaćinstva. Ovaj element diskrecije omogućava pravedniji pristup, ali istovremeno zahtijeva pažljivo sudsko obrazloženje kako bi se izbjegla arbitrarnost.
- Ograničenje izvršenja prema vrijednosti potraživanja
Zakon uvodi dodatnu zaštitu propisivanjem da nepokretnost izvršenika ne može biti predmet izvršenja ako je ukupna visina potraživanja manja od jedne trećine tržišne vrijednosti te nepokretnosti.
Ova intervencija sprečava situacije u kojima bi relativno mala dugovanja mogla rezultirati oduzimanjem visoko vrijedne nepokretnosti, što bi predstavljalo nesrazmjeran i ustavnopravno upitan zahvat u imovinska prava.
- Izuzeci: kada je izvršenje ipak dopušteno
Zakon propisuje dva važna izuzetka u kojima se zaštita ne primjenjuje:
- Izričit pristanak izvršenika – ukoliko je dužnik saglasan da se izvršenje sprovede upravo na zaštićenoj nepokretnosti.
- Ranije zasnovano založno pravo voljom izvršenika – npr. hipoteka na jedinom domu radi podizanja kredita.
Ovi izuzeci su logični jer proizlaze iz autonomije volje dužnika i činjenice da je on sam dopustio opterećivanje nepokretnosti.
- Pravna i društvena važnost izmjene
Novouvedena zaštita jedinog doma izvršenika predstavlja značajan pomak u pravcu humanizacije izvršnog postupka. Ona jača:
- načelo proporcionalnosti između cilja izvršenja i zadiranja u prava dužnika,
- socijalnu funkciju nepokretnosti kao osnovnog uvjeta za dostojanstven život,
- usklađenost sa evropskim standardima, jer mnoge države EU imaju slične zaštitne mehanizme.
Istovremeno, izmjena od povjerilaca zahtijeva veću pažnju pri procjeni kreditnog rizika i odabiru instrumenata obezbjeđenja potraživanja.
