Sudski penali kao mehanizam prisile u izvršnom postupku
Uvod
Izvršni postupak ima za cilj osiguranje efikasne i zakonite zaštite prava povjerioca, tj. tražioca izvršenja, čija su prava potvrđena izvršnom ispravom. U situacijama kada izvršenik ne ispuni svoju obavezu dobrovoljno, zakon predviđa različite mehanizme prisile. Jedan od najsnažnijih i najefikasnijih instrumenata u ostvarivanju nenovčanih obaveza su sudski penali.
Sudski penali, propisani članom 194. Zakona o izvršnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine, predstavljaju novčanu sankciju koja se izriče izvršeniku radi obezbjeđenja ispunjenja obaveze utvrđene izvršnom ispravom. Njihova svrha nije samo kažnjavanje izvršenika za neispunjavanje obaveza, već prije svega prisiljavanje na ispunjenje. Ovaj institut omogućava da se na izvršenika vrši kontinuirani finansijski pritisak, pri čemu se penali obračunavaju za svaki dan kašnjenja ili drugu vremensku jedinicu, počev od isteka roka za ispunjenje obaveze.
Posebnost sudskih penala leži u činjenici da se oni mogu dosuditi čak i ako nisu izričito određeni u osnovnoj presudi ili izvršnoj ispravi, čime sud u izvršnom postupku dodatno osnažuje prava tražioca izvršenja. To ih čini izuzetno korisnim alatom za obezbjeđenje ispunjenja obaveza u složenim i dugotrajnim izvršnim postupcima.
Pravna osnova za sudske penale
Član 194. Zakona o izvršnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine propisuje da kad izvršenik ne izvrši svoju nenovčanu obavezu u roku, sud u izvršnom postupku, na prijedlog tražioca izvršenja:
- Određuje naknadni primjereni rok za ispunjenje obaveze;
- Izriče rješenje kojim nalaže izvršeniku plaćanje sudskih penala za svaki dan kašnjenja.
Sudski penali se izriču bez obzira na to jesu li prethodno dosuđeni u presudi kojom je obaveza utvrđena. Time se omogućava dodatni pritisak na izvršenika da ispuni svoju obavezu i time izbjegne akumuliranje penala.
Mehanizam primjene sudskih penala
Tražilac izvršenja u prijedlogu za izricanje sudskih penala mora jasno specificirati visinu penala po vremenskoj jedinici (npr. dnevno). Sud ima diskreciono pravo da ne prihvati predloženu visinu penala ukoliko procijeni da je ona neosnovano visoka.
Sudski penali su alat koji se koristi dok se ne podnese prijedlog za izvršenje u cilju ostvarenja same činidbe. Prema članu 194. stav 5. Zakona, pravo na sudske penale prestaje danom podnošenja takvog prijedloga.
Prednosti sudskih penala
Ovaj institut ima izuzetno važnu ulogu u osiguravanju ispunjenja obaveza, jer:
- Stvara dodatnu finansijsku motivaciju izvršeniku da pravovremeno izvrši svoju obavezu;
- Služi kao pritisak na izvršenika, posebno u slučajevima gdje direktna prisilna izvršenja nisu moguća ili su izuzetno komplikovana.
Zaključak
Sudski penali predstavljaju moćan mehanizam prisile kojim se štite prava tražioca izvršenja. Njihova pravilna primjena u skladu sa članom 194. Zakona može značajno doprinijeti efikasnosti izvršnog postupka i osiguravanju ispunjenja obaveza.
Tražilac izvršenja treba iskoristiti ovaj pravni institut tako što će u prijedlogu za izricanje sudskih penala jasno navesti visinu penala po danu kašnjenja. Sud će, cijeneći okolnosti slučaja, rješenjem odrediti primjereni iznos i obavezati izvršenika na njegovo plaćanje. Ovaj pristup osigurava pravičnost i efikasnost u izvršnim postupcima.
