Doc.dr.Esad Hrvačić, Brisanje osude iz kaznene evidencije i pristup podacima: pravni okvir, rehabilitacija i međunarodne implikacije

Brisanje osude iz kaznene evidencije i pristup podacima: pravni okvir, rehabilitacija i međunarodne implikacije

Kaznena evidencija sadrži podatke o presudama i kaznama izrečenim počiniteljima krivičnih djela, a njen pravni okvir je jasno regulisan u Krivičnom zakonu Bosne i Hercegovine. Brisanje osude iz kaznene evidencije, kao i pravo na pristup podacima iz kaznene evidencije, regulišu se članovima 125 i 125a ovog zakona. U nastavku je detaljno objašnjen postupak brisanja osude, rokovi i uslovi, kao i pravo pojedinaca na pristup informacijama iz evidencije. Poseban osvrt dan je i na pojam rehabilitacije, koja ima značajne implikacije i u međunarodnom pravu.

Brisanje osude iz kaznene evidencije

Član 125 Krivičnog zakona predviđa da se osuda, pod određenim uslovima, može izbrisati iz kaznene evidencije kada protekne određeni vremenski period bez ponovnog krivičnog djela od strane počinitelja. Ovi rokovi zavise od vrste i dužine kazne, a cilj je omogućiti počinitelju krivičnog djela da, nakon proteka vremena i uz dobar dosije, bude smatran neosuđivanim.

Rokovi za brisanje osude su sljedeći:

1. Osuda bez kazne: Briše se nakon godinu dana od pravosnažnosti presude ako počinitelj ne počini novo krivično djelo.
2. Uslovna osuda: Briše se godinu dana nakon završetka perioda provjere, ako nije počinjeno novo krivično djelo.
3. Novčana kazna ili zatvor do jedne godine: Briše se tri godine nakon izvršenja, zastare ili oprosta kazne, uz uslov da u tom periodu nije počinjeno novo krivično djelo.
4. Zatvor od jedne do tri godine: Briše se nakon pet godina pod istim uslovima.
5. Zatvor od tri do pet godina: Briše se nakon deset godina, uz iste uslove.
6. Zatvor od pet do deset godina: Briše se nakon 15 godina, ako nema novih krivičnih djela u tom periodu.
7. Kazna zatvora preko deset godina: Briše se po isteku 20 godina, ali samo uz odobrenje suda, koji će pri tome uzeti u obzir vladanje počinitelja i prirodu krivičnog djela.

Osuda na dugotrajni zatvor se ne može brisati iz kaznene evidencije.

Nakon brisanja osude, lice se smatra neosuđivanim, što znači da pravno ne nosi teret osude i može ostvariti prava koja su mu možda bila uskraćena zbog kriminalnog dosijea.

Pristup podacima iz kaznene evidencije

Prema članu 125a Krivičnog zakona, podaci iz kaznene evidencije nisu javni. Oni su strogo povjerljivi, a pristup podacima iz evidencije je ograničen i regulisan zakonom kako bi se zaštitila privatnost pojedinca. Pravo na uvid u ove podatke imaju samo ovlašteni organi i pojedinci uz posebne uslove.

Pojedinac ima pravo tražiti podatke o sebi iz kaznene evidencije ako mu ti podaci trebaju za ostvarivanje određenih prava ili interesa. Na primjer, ovi podaci mogu biti potrebni za dokazivanje dobrog vladanja u slučaju zaposlenja ili za potrebe ostvarivanja drugih prava koja zahtijevaju potvrdu o nekažnjavanju.

Rehabilitacija kao pravni koncept

Rehabilitacija je ključni pravni koncept koji omogućava bivšim počiniteljima da, nakon proteka određenog vremena i uz poštivanje zakonskih uslova, uklone ili ublaže posljedice svojih kaznenih presuda. U domaćem pravu, kao što je bosanskohercegovački Krivični zakon, rehabilitacija se ostvaruje kroz brisanje osude iz kaznene evidencije, što podrazumijeva da se pojedinac smatra neosuđivanim, a time mu se vraća reputacija i omogućava ravnopravan status u društvenom i profesionalnom životu.

Rehabilitacija u međunarodnom pravu

U međunarodnom pravu, rehabilitacija ima širi smisao i uključuje pravne i društvene aspekte reintegracije bivših počinitelja krivičnih djela, naročito u kontekstu ljudskih prava i tranzicijske pravde.

1. Pravo na lično dostojanstvo i ravnopravno učešće: Konvencije o ljudskim pravima, poput Evropske konvencije o ljudskim pravima (ECHR) i Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima (ICCPR), garantiraju pojedincima pravo na poštovanje privatnog života i jednak tretman. Rehabilitacija u ovom kontekstu omogućava bivšim počiniteljima da se ponovo uključe u društvo bez stigme zbog prošlih presuda.
2. Pravo na pristup zaposlenju i obrazovanju: Međunarodni standardi naglašavaju važnost zapošljavanja i obrazovanja u smanjenju recidiva i osiguravanju uspješne resocijalizacije. Preporuke Ujedinjenih nacija i Evropske unije podržavaju rehabilitaciju kroz omogućavanje pristupa obrazovnim i profesionalnim mogućnostima za bivše počinitelje.
3. Rehabilitacija kao dio tranzicijske pravde: U kontekstu tranzicijske pravde, rehabilitacija se odnosi na proces reintegracije osoba osuđenih za zločine tokom sukoba ili represivnih režima. Mnoge države usvajaju zakone o rehabilitaciji kako bi bivšim počiniteljima omogućile povratak u društvo, što doprinosi pomirenju i stabilnosti.
4. Standardi humane rehabilitacije zatvorenika: Prema dokumentima poput Minimum standardnih pravila UN-a za postupanje sa zatvorenicima, poznatim kao Mandela pravila, rehabilitacija zatvorenika mora biti osigurana kroz aktivnosti koje promiču socijalnu reintegraciju, obrazovanje i profesionalno usavršavanje.

Pravni okvir za brisanje osude i pravo na rehabilitaciju imaju ključnu ulogu u procesu reintegracije bivših počinitelja krivičnih djela u društvo. Pravni standardi u međunarodnom kontekstu prepoznaju rehabilitaciju kao osnovno ljudsko pravo, koje doprinosi ne samo individualnom napretku, već i smanjenju kriminaliteta u društvu, jačanju socijalne kohezije, te postizanju stabilnosti i mira u post-konfliktnim i tranzicijskim situacijama.